طبقه بندی صندوق های سرمایه گذاری

طبقه بندی صندوق های سرمایه گذاری براساس چه معیاری است؟

در یک نگاه کلی طبقه بندی صندوق های سرمایه گذاری بر اساس دو معیار انجام می‌شود. اول بر اساس زمینه سرمایه گذاری و دوم بر اساس نحوه ورود و خروج به این نوع صندوق ها.

الف: طبقه بندی از نظر زمینه سرمایه گذاری

صندوق ها از نظر زمینه سرمایه گذاری می‌توانند تنوع زیادی داشته باشند. در ایران در حال حاضر صندوق‌هایی که راه‌اندازی شده‌اند و دارای مجوز از سازمان بورس هستند در یکی از انواع زیر جای می گیرند:

1- صندوق های سرمایه گذاری در سهام

این صندوق‌ها که به اختصار صندوق های سهامی هم نامیده می‌شوند، باید عمده منابع خود را در سهام سرمایه گذاری کنند. حداقل و حداکثر میزانی که هر صندوق در زمینه‌های مختلف مجاز به سرمایه گذاری می‌باشد، توسط سازمان بورس مشخص می‌شود و در امیدنامه صندوق‌ها قابل مشاهده است. عموما صندوق های سهامی، همواره حداقل 75 درصد از منابع خود را در سهام و حق تقدم شرکت‌ها سرمایه گذاری می‌کنند. با توجه به ماهیت این صندوق ها، ریسک و بازده سرمایه گذاری در آنها بالا می باشد.

2- صندوق های سرمایه گذاری با درآمد ثابت

این صندوق‌ها بر خلاف صندوق های سهامی دارای ریسک پایینی است؛ چرا که عمده منابع این صندوق ها در سپرده های بانکی و اوراق مشارکت سرمایه گذاری می‌شود. از این رو بازده آنها نیز در محدوده سود بانکی و سود اوراق مشارکت با نوسان 5 درصد در سال است. اکثر این صندوق‌ها دارای پرداخت سود نیز می‌باشند و عموما در مقاطع ماهانه سود حاصله بین سرمایه گذاران صندوق تقسیم می‌گردد.
برخی از آنها نیز پرداخت سود ندارند و سود حاصله در صندوق باقی مانده و سرمایه گذاری مجدد می‌شود. افرادی که نیاز به منابع ماهانه از محل سرمایه گذاری خود دارند در صندوق های با پرداخت سود سرمایه گذاری می‌کنند و افرادی که نیاز به دریافت مبالغ ماهانه ندارند در صندوق های نوع دوم سرمایه گذاری می کنند.
البته در همه صندوق‌ها، سرمایه گذاران در هر زمان نیاز به پول داشته باشند می‌توانند متناسب با نیاز خود تعدادی از واحدهای سرمایه گذاری خود را ابطال کنند.

3- صندوق های پروژه

یکی دیگر از انواع صندوق های سرمایه گذاری، صندوق های پروزه هستند، که هنوز بطور گسترده راه اندازی نشده‌اند و تنها یک صندوق در این زمینه وجود دارد، که بدلیل عدم آشنایی سرمایه گذاران مورد استقبال عموم واقع نشد. هدف در این نوع صندوق‌ها، مشارکت کامل یا مشارکت در بخشی از هزینه‌های یک پروژه مشخص است. جزییات پروژه و برآورد سودآوری آن در امیدنامه صندوق آورده می‌شود. بعد از اتمام پروژه، عمر صندوق نیز تمام و منحل می‌گردد مگر اینکه پروژه جدیدی برای آن تعریف شود.

4- صندوق های زمین و ساختمان

صندوق زمین و ساختمان در واقع همان صندوق پروژه است که در یک پروژه ساختمانی سرمایه گذاری می‌کند. مزیت اصلی این نوع صندوق‌ها این است که افرادی که توانایی سرمایه گذاری شخصی در زمینه زمین و ساختمان را ندارند می‌توانند متناسب با پول خود در این صندوق‌ها سرمایه گذاری کنند و از بازده حاصل شده منتفع گردند. این نوع صندوق نیز هنوز بطور گسترده راه اندازی نشده است و تنها تجربه یک مورد در بازار ایران وجود دارد که مورد استقبال عموم واقع نشد.

5- صندوق های سرمایه گذاری در طلا

همانطور که از عنوان این نوع صندوق مشخص است، زمینه سرمایه گذاری آن، طلا است. البته این صندوق‌ها بطور فیزیکی در سکه و طلا سرمایه گذاری نمی‌کنند و گواهی های سپرده سکه بهار آزادی، اصلی‌ترین دارایی این صندوق‌ها است. در حال حاضر چندین صندوق طلا در بازار ایران مشغول فعالیت می باشند. صندوق طلای لوتوس اولین نوع از این صندوق می‌باشد.

6- صندوق های بازارگردانی

این نوع صندوق‌ها، منابع خود را صرف بازارگردانی یک یا چند شرکت می‌کنند و از این طریق به کسب سود می‌پردازند. تفاوت این صندوق‌ها با سایر صندوق های ذکر شده این است که امکان ورود و خروج عموم، به این صندوق‌ها وجود ندارد و عموما سرمایه گذاران این صندوق‌ها، با مذاکره انتخاب می‌شوند.

7- صندوق های جسورانه (پرخطر)

هدف این نوع از صندوق‌ها، سرمایه گذاری در شرکت‌ها یا پروژه‌هایی است که دارای ریسک بالا می‌باشند ولی در صورت موفقیت بازده بالایی را به همراه خواهند داشت. عموما این صندوق‌ها در استارت آپ ها سرمایه گذاری می‌کنند. در حال حاضر چند صندوق از این نوع، فعال است ولی نمونه موفقی هنوز در این زمینه وجود ندارد.

8- صندوق های سپرده کالایی

این نوع هم یکی دیگر از انواع صندوق های سرمایه گذاری است که با هدف سرمایه گذاری در یک یا چند کالای مشخص تاسیس می‌شود. مثلا اولین صندوقی که در این زمینه شکل گرفت با هدف سرمایه گذاری در زعفران شروع به فعالیت کرد. این صندوق ها نیز همانند صندوق‌های طلا بصورت فیزیکی در کالا سرمایه گذاری نمی‌کنند و در گواهی سپرده کالایی مربوط به آنها سرمایه گذاری می کنند.

ب: طبقه بندی بر اساس نحوه ورود و خروج به صندوق ها

بصورت کلی صندوق های سرمایه گذاری، بر اساس نحوه ورود و خروج سرمایه گذاران به صندوق به دو دسته تقسیم می شوند:

1- صندوق های قابل معامله در بورس(ETF)

واحدهای سرمایه گذاری در صندوق های ای تی اف (ETF)، قابل معامله در بورس می‌باشد و سرمایه گذاران برای ورود به این صندوق ها، همانند سهام و سایر اوراق بهادار باید از طریق شرکت‌های کارگزاری یا نرم افزار معاملات آنلاین نسبت به خرید واحدهای این صندوق‌ها اقدام کنند. برای خروج از صندوق و ابطال واحدها نیز سرمایه گذاران باید نسبت به فروش واحدهای خود اقدام نمایند. صندوق‌های قابل معامله، صندوق‌هایی هستند که به جای رکن مدیر ثبت، دارای رکنی بنام بازارگردان می‌باشند. بازارگردان علاوه بر نقش بازارگردانی، که باعث افزایش نقدشوندگی و محدود کردن نوسانات روزانه قیمت واحدهای صندوق می‌شود وظیفه مدیر ثبت را نیز بعهده دارد.
هنگامی که تقاضا برای ورود به صندوق زیاد باشد و همه متقاضیان نتوانند واحدهای مورد نیاز خود را از بازار خریداری کنند بازارگردان اقدام به عرضه واحدهای سرمایه گذاری می‌نماید و در زمانیکه عرضه واحدهای سرمایه گذاری برای خروج از صندوق زیاد باشد اقدام به خرید این واحدها از سرمایه گذاران می‌کند. بدیهی است که ورود و خروج به صندوق های (ETF) نیازمند داشتن کد بورسی می‌باشد ولی در صندوق های دارای صدور و ابطال نیاز به داشتن کد بورسی وجود ندارد. البته در این صندوق ها نیز سرمایه گذاران باید مراحل سجامی شدن را سپری کرده باشند.

2- صندوق های با صدور و ابطال

یکی از ارکان صندوق های سرمایه گذاری، مدیر ثبت است که وظیفه او انجام امور اداری مربوط به ورود و خروج سرمایه گذاران می‌باشد. در این نوع صندوق های سرمایه گذاری با صدور و ابطال برای سرمایه گذاری در صندوق همچنین برای خروج از صندوق و ابطال انجام شده، سرمایه گذاران باید به مدیر ثبت صندوق‌ها مراجعه کنند. هر صندوق دارای یک وبسایت می‌باشد که در آن کلیه اطلاعات لازم از جمله ارکان صندوق وجود دارد. با مراجعه به وبسایت هر صندوق اطلاعات و آدرس دفاتر مدیر ثبت قابل مشاهده است. سرمایه گذاران با مراجعه به دفاتر مدیر ثبت می‌توانند با تکمیل فرم‌های مربوطه و واریز وجه، در این صندوق‌ها سرمایه گذاری نمایند؛ یا با تکمیل فرم ابطال، نسبت به ابطال واحدهای سرمایه گذاری و دریافت وجه خود اقدام نمایند.

سجام چیست؟

سجام مخفف عبارت سیستم جامع اطلاعات مشتریان می باشد. کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی جهت دریافت خدمات در حوزه بورس، باید در سیستم یکپارچه طراحی شده توسط شرکت سپرده گذاری مرکزی و تسویه وجوه، ثبت نام نمایند و مراحل احراز هویت خود را تکمیل کنند. به تکمیل این مراحل اصطلاحا” سجامی شدن” گفته می شود.
جهت سجامی شدن، اشخاص باید به وبسایت ( https://www.sejam.ir/ ) مراجعه نمایند و بر اساس راهنمای سایت، اطلاعات لازم را وارد نمایند. پس از تکمیل اطلاعات چنانچه نقصی وجود نداشته باشد یک کد رهگیری به اشخاص داده می‌شود که باید با داشتن کد مربوطه به مراکز احراز هویت که آدرس آن در همان وبسایت موجود است، مراجعه کنند و فرایند سجامی شدن را تکمیل کنند. از الزامات این فرایند این است که افراد باید دارای شماره موبایل ثبت شده بنام خود باشند؛ همچنین شماره حساب بانکی صرفا بنام خود داشته باشند.( از طریق حساب مشترک امکان انجام فرایند سجام وجود ندارد).
همانطور که گفته شد انجام این فرایند برای دریافت هرگونه خدمات در حوزه بورس شامل اخذ کد بورسی، سرمایه گذاری در صندوق های سرمایه گذاری و حتی انعقاد قرارداد سبدگردانی اختصاصی الزامی می‌باشد.